รัฐสยามกับล้านนา พ.ศ. 2417-2476 (THE SIAMESE STATE AND LANNA, 1874-1933)

Abstract

งานวิจัยฉบับนี้มีจุดประสงค์เพื่อศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างรัฐสยามและล้านนา พ.ศ. 2417–2476 ผลการศึกษาพบว่า การเปลี่ยนแปลงความสัมพันธ์ระหว่างรัฐสยามกับล้านนาจากรัฐประเทศราชมาเป็นส่วนหนึ่งในพระราชอาณาเขตเป็นกระบวนการหนึ่งของการสร้างรัฐชาติโดยมีปัจจัยสำคัญคือการล่าลัทธิอาณานิคมของชาติตะวันตก แต่จากการปรับตัวของชนชั้นนำสยามในการเรียนรู้วิธีการจัดการปกครองของเจ้าอาณานิคม ทำให้รัฐสยามใช้วิธีการที่คล้ายคลึงกันนี้ผนวกล้านนาเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของรัฐ วิธีการดังกล่าว ได้แก่ การออกกฎหมายและการบังคับใช้กฎหมาย การส่งข้าหลวงขึ้นไปกำกับราชการ การเปลี่ยนแปลงการจัดเก็บภาษีอากรเพื่อนำมาใช้สร้างระบบราชการสยาม การทำแผนที่และสำมะโนครัว พัฒนาการสื่อสารและการคมนาคมแบบสมัยใหม่ การวางรากฐานการศึกษาและควบคุมสถาบันสงฆ์ ส่งเสริมการเผยแพร่ศาสนาของมิชชันนารี โดยสยามได้นำวิธีการแบบรัฐจารีตมาใช้ควบคู่กันไป ได้แก่ การสร้างสายสัมพันธ์ทางเครือญาติกับเจ้าเมืองเชียงใหม่ผลจากการเปลี่ยนแปลงความสัมพันธ์ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทำให้เกิดปฏิกิริยาต่อต้านจากกลุ่มอำนาจท้องถิ่นทั้งการจับอาวุธขึ้นสู้ในลักษณะของกบฏและการใช้ความเชื่อดั้งเดิมเป็นพลังทางสังคมเพื่อต่อต้านอำนาจของสยาม นอกจากนี้ความรู้สึกแบ่งแยกระหว่างไทยเหนือและไทยใต้ และความหลากหลายทางชาติพันธุ์ทำให้ล้านนายังคงขาดความจงรักภักดีต่อสยาม พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงปรับเปลี่ยนโยบายการปกครองล้านนาใหม่ให้แตกต่างไปจากสมัยก่อนหน้าอย่างชัดเจนโดยใช้ลัทธิชาตินิยมของตะวันตกผ่านสิ่งพิมพ์ การจัดการศึกษา และกิจกรรมเสือป่า เพื่อปลูกฝังให้คนล้านนารู้สึกถึงความเป็นไทยร่วมกันกับส่วนกลาง รวมทั้งมีนโยบายดูแลทุกข์สุขและการทำมาหากินของราษฎร และเพิ่มความสัมพันธ์ทางการค้าระหว่างกรุงเทพฯ และล้านนา อีกทั้งการเสด็จประพาสมณฑลพายัพของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นการย้ำให้คนล้านนาเห็นว่าอำนาจสูงสุดในการปกครองอยู่ที่กษัตริย์สยามมิใช่บรรดาเจ้านายอีกต่อไปคำสำคัญ: รัฐสยาม ล้านนา รัฐชาติ พ.ศ. 2417–2476This research examines the relationships between the Siamese state and Lanna from 1874 to 1933. The outcomes of the research show that the change of Lanna’s status as Siam dependency into that as an integral part of the Siamese kingdom was part of the process of Siamese nation state building and resulted from western colonialism. However learning and adapting colonial management from the western colonizers themselves, the Siamese state applied the similar methods to annex Lanna into it. These methods include legislation and law enforcement; administration by commissioners from the center; revenue collection to serve the establishment of Siamese bureaucracy in Lanna; mapping and consensus; modern communication and transportation, control of education and monastic institutions, and promotion of missionary work. Parallelly, Siam still maintained the traditional method of forging kinship with the ruling elite of Chieng Mai. The changes in the Siamese–Lanna relation during the reign of King Chulalongkorn resulted in the resistance from the local power in the form of violence rebellion and the use of traditional beliefs to counter Siam’s influence. Furthermore, there were the emotional divide between Northern Thai and Southern Thai as well as the lack of loyalty to Siam among diverse ethnics in Lanna. Consequently, King Vajiravudh formulated a the different policy for the administration of Lanna. The Siamese tried to introduce the sense of being Thai to the Lanna people through printed media, education, and “Sua Pa” Scout activities. It also began to care for the social and economic life of the Lanna people as well as to increase the trade relations between Bangkok and Lanna. Last but not least, the royal visit of King Prachatipok to Monthon Phayap demonstrated to the people of Lanna the supreme power of the Siamese King which had replaced that of the Lanna ruling elite.Keywords: Siamese State, Lanna, Nation–State, 1874–1933