การมีบุตรคนแรกช้าของสตรีสมรสในประเทศไทย : สถานการณ์ แนวโน้ม และปัจจัยกำหนด (DELAYING AGE AT FIRST BIRTH OF EVER-MARRIED WOMEN IN THAILAND : SITUATION, TREND, AND DETERMINANTS)

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) นำเสนอสถานการณ์และแนวโน้มของอายุเมื่อมีบุตรคนแรก โดยใช้ข้อมูลการสำรวจระดับประเทศที่มีกลุ่มตัวอย่างเป็นสตรีวัยเจริญพันธุ์อายุระหว่าง 15-49 ปี จำนวน 4 โครงการ ระหว่างปี พ.ศ. 2544-2559 และ 2) ศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยด้านประชากร เศรษฐกิจสังคม และอนามัยเจริญพันธุ์ กับการมีบุตรคนแรกช้า โดยในการศึกษาความสัมพันธ์ได้ประยุกต์ใช้รูปแบบเชิงสาเหตุของอายุเมื่อมีบุตรคนแรก (Causal Model of Age at First Birth) ของ Rindfuss และ St. John ในปี ค.ศ. 1983 และใช้ข้อมูลเชิงปริมาณจากการสำรวจระดับประเทศของโครงการการเปลี่ยนแปลงทางประชากรและความอยู่ดีมีสุขในบริบทสังคมสูงวัย พ.ศ. 2559 ของวิทยาลัยประชากรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มีประชากรตัวอย่างคือสตรีวัยเจริญพันธุ์อายุ 15-49 ปี โดยการศึกษาครั้งนี้คัดเลือกเฉพาะสตรีสมรสอายุระหว่าง 30-49 ปี ที่มีบุตรเกิดมีชีพอย่างน้อย 1 คน และมีข้อมูลสำหรับการวิเคราะห์ครบถ้วน (N = 4,324) การวิเคราะห์ข้อมูลใช้สมการถดถอยโลจิสติกแบบทวิภาค (Logistic Regression Analysis) โดยตัวแปรตามคืออายุเมื่อมีบุตรคนแรกช้าของสตรี แปลงค่าให้เป็นตัวแปรหุ่น โดย 0 แสดงอายุสตรีที่มีบุตรคนแรกก่อนอายุ 29 ปี และ 1 แสดงตรงกันข้าม ผลการศึกษาสถานการณ์และแนวโน้มของอายุเมื่อมีบุตรคนแรกของสตรีสมรสในประเทศไทย พบว่าในปัจจุบันสตรีมีอายุเฉลี่ยเมื่อมีบุตรคนแรกอยู่ที่ 23.5 ปี และแนวโน้มของอายุเมื่อมีบุตรคนแรกมีลักษณะคงที่ในช่วงระยะเวลา 15 ปีที่ผ่านมา อย่างไรก็ตามสัดส่วนของสตรีที่มีบุตรคนแรกเมื่ออายุ 30 ปี หรือมากกว่า เพิ่มขึ้นจากร้อยละ 10.4 ในปี พ.ศ. 2544 เป็นร้อยละ 14.5 ในปัจจุบัน ในส่วนของผลการวิเคราะห์ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับการมีบุตรคนแรกช้า พบว่า ภายหลังการควบคุมอิทธิพลจากปัจจัยทั้งหมด ปัจจัยด้านประชากร ได้แก่ อายุของสตรี อายุแรกสมรส และจำนวนบุตรที่ต้องการ สามารถอธิบายการมีบุตรคนแรกช้าได้ดีที่สุด นอกจากนี้ปัจจัยด้านเศรษฐกิจสังคม ในตัวแปรระดับการศึกษา มีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญกับการมีบุตรคนแรกช้า และสามารถอธิบายความสัมพันธ์ดังกล่าวได้ดีเช่นกัน รวมไปถึงปัจจัยด้านอนามัยเจริญพันธุ์ ได้แก่ ข้อจำกัดของความสามารถในการมีบุตร และภาวะมีบุตรยาก ที่มีอิทธิพลต่อการมีบุตรคนแรกช้า ซึ่งแสดงถึงความสำคัญทางกระบวนการทางชีววิทยาที่ส่งผลต่ออายุเมื่อมีบุตรคนแรก ในขณะที่ตัวแปรด้านการทำงานของสตรีสามารถอธิบายการมีบุตรคนแรกช้าได้น้อยที่สุดคำสำคัญ: อายุเมื่อมีบุตรคนแรก  อายุเมื่อมีบุตรคนแรกช้า  ภาวะเจริญพันธุ์ระดับต่ำ  สตรีสมรสThis study aims to explore 1) the situation and trend of maternal age at first childbirth in Thailand, using four nationally-representative, cross-sectional survey data with fertility information between year 2001 and 2016 were employed to explore the trend in childbearing and 2) if there is any correlation between demographic, socioeconomic, and reproductive health factors and delaying age at first birth by adopted the Causal Model of Age at First Birth developed by Rindfuss & St. John in 1983 to guide the analysis. To investigate the relationship between determinants and delaying age at first birth, quantitative data from 2016 Survey of Population Change and Well-being in the Context of Aging Society (PCWAS) conducted by College of Population Studies, Chulalongkorn University was employed. The survey sample, comprising 9,457 women aged between 15-49 years old, is restricted to ever-married women with at least one live birth. Given our interest in addressing the determinants of delaying age at first birth, the sample is further limited to women aged between 30-49 years, and who provided valid information to all variables used in the analysis. By these restrictions, younger women aged between 15-29 years were excluded from the analysis and the size of final sample is 4,324 women. Results show that the mean age at first birth in 2016 was 23.5 years. The figure slightly changed from 2001 to 2016. However, proportion of women who have their first child at 30 years or older were increased from 10.4% in 2001 to 14.5% in 2016. When all other variables were controlled for in the logistic regression analysis model, the results show that demographic factors (i.e. women’s current age, age at first marriage, and number of children wanted) are strongest predictor of having the first child at 29 years or later. Education, infecundity, infertility and career orientation are also found to have influence on delaying age at first birth.Keywords: Age at First Birth, Delaying Age at First Birth, Low Fertility, Ever-Married Women